Sos teriyaki zaraz obok sushi i zupy miso według mnie tworzą świętą trójcę kuchni japońskiej. Ale ostatnio przeczytałam, że sos teriyaki choć kojarzony z Japonią i kuchnią japońską, to ma zawiłą historię ewolucji i nie do końca pochodzi z kraju kwitnącej wiśni. Jako gastropurystka musiałam koniecznie zgłębić ten temat i dowiedzieć o co chodzi?!

Generalnie nie można wskazać palcem nikogo, kto jest odpowiedzialny za stworzenie sosu teriyaki, gdyż z recepturą na sos jest podobnie jak z naszą sałatką jarzynową, w każdym domu jest inna. Jednakże jego korzenie sięgają XVII wiecznej Japonii, kiedy ówcześni kucharze eksperymentowali z nowymi technikami kulinarnymi, oraz wykorzystaniem w nich sosów, żeby nadać potrawom głębię smaku. Tak powstała technika teriyaki, która zyskała popularność jako sposób przygotowywania ryb. Najpierw ryby marynowano w sosie sojowym, sake i mirin, a następnie poddawano je obróbce termicznej na otwartym ogniu.

W późnych latach XIX wieku japońscy emigranci przywieźli teriyaki na Hawaje, gdzie zaczęto eksperymentować z wykorzystaniem lokalnych składników, a że wyspa obfitowała w ananasy i plantacje trzciny cukrowej, więc sos do marynowania wzbogacono o sok z ananasa i cukier. Karmelizacja cukru w czasie obróbki cieplej spowodowała, że sos stawał się gęsty i błyszczący co bardzo przypadło do gustu lokalnej ludności, a nowy sposób przygotowywania sosu teriyaki zyskało nazwę Hawaiian teriyaki.

Hawaje nie były jedynym kierunkiem emigrantów japońskich, były nim również Stany Zjednoczone, gdzie w latach 60. i 70. XX wieku wraz ze wzrostem otwieranych japońskich restauracji rosło zainteresowanie sosem teriyaki. Przez lata sos ten ewoluował dopasowując się do gustu lokalnej ludności, gdyż w wersji amerykańskiej jest on słodszy, niż w japońskiej, zaś w dodatkach imbiru lub czosnku historycy kulinarni dopatrują się ingerencji emigrantów chińskich.

Dziś sos teriyaki używany jest do marynowania nie tylko ryb, ale również mięs różnej maści, czy warzyw, a także serwuje się go jako dip do sushi i sashimi. W wersji japońskiej jest płynny i powinien składać się z sosu sojowego, mirin i sake. W wersji zachodniej wzbogacony o dodatek cukru podczas obróbki cieplnej staje się gęsty i aksamitny. Przekształcony z japońskiej techniki przyrządzania ryb stał się międzynarodowym ulubieńcem, który cieszy się taka samą popularnością jak wszystkim znane i lubiane sushi.